De meeste auteurs lezen iets voor uit eigen werk, op zo'n avond. Filkins koos ervoor om zijn verhaal te doen aan de hand van foto's die hij maakte in tien jaar War Zone in Afghanistan en Irak. Hij tekende zo een indringend en zeer invoelbaar beeld van oorlogen die ondanks de intensieve verslaggeving toch ver van je af staan.
Ik heb bij RTL Nieuws alle beelden langs zien komen, honderden beeldverhalen gemaakt over Irak en Afghanistan, ik heb boeken gelezen over de corrupte besluitvorming (bv Bush at War van Bob Woodward), over het leven in Afghanistan, ik heb films gezien over Amerikaanse militairen in Irak (onder andere In the Valley of Elijah) en ga zo maar door. Toch bracht dit insider-relaas op deze vakantievideo-avond-achtige manier de realiteit van deze onvoorstelbare werelden wel heel dichtbij.
Over het Waarom van de oorlogen wilde hij het niet hebben. Dat debat is door anderen al uit en te na gevoerd, vond Filkins.
Na zijn voordracht was er een interview geleid door Chris Kijne van de VPRO.
Het was fascinerend, en indrukwekkend. Filkins denkt dat het moeilijk wordt om het kaartenhuis dat zo zorgvuldig is opgebouwd in Irak overeind te houden als de Amerikanen weggaan. Een Amerikaans vertrek over 16 maanden zal lastig worden; Obama heeft een zware klus, en Filkins zou hem daarin niet kunnen adviseren.
Afghanistan/Irak: "It's the Good War Gone Bad & the Bad War Gone Good."
Wat heeft geholpen in Irak is 'the Surge', zeker, maar ook het feit dat de Amerikanen veel insurgents op de loonlijst hebben gezet. Dat zouden ze in Afghanistan ook moeten doen, zegt Filkins.
In Irak is het nu vrij stabiel. In Afghanistan is het hopeloos. Daar moet je niet 15000 militairen naar toe sturen, zoals nu wordt gezegd, maar 1,5 miljoen. En dan nog ben je er niet. Daarin was Filkins erg duidelijk. Maar het meest vreest hij Pakistan - daar is het nu erg zwart en eng en hij voorvoelt dat het daar tot een uitbarsting komt. En dat met zo'n 75 kernwapens onder de rode knop. Brrr.
Pijnlijke inzichten:
1) Only the dead have seen the end of war (geleend van Plato, zegt Filkins)
2) De oorlog in Irak is gewonnen op de eerste dag, en verloren op de tweede. Het Amerikaanse leger heeft de boel daar toen totaal verkeerd aangepakt. Ze wisten bij god niet wat ze moesten doen; ze dachten dat het net zo makkelijk zou worden als in Afghanistan (toen nog): beetje bombarderen, en klaar. Wat ze niet hadden moeten doen op dag twee: feest vieren in het paleis van Udai. Wat wel: een paar plunderaars neerschieten - twee mannen, dat was genoeg geweest, om te laten zien wie er de baas was. Het volk had leiding nodig, was bereid wie dan ook te volgen, maar de Amerikanen namen die leiding niet. Tekenend: toen de plunderaars een van Saddams paleizen te grazen namen, en een menigte van honderden misschien duizenden uitzinnige Iraki's alle spullen eruit trok - computers, tafels, televisies, trapleuningen, alles - toen stond de 24-jarige commandant (leiding over 150 man) met zijn armen over elkaar te kijken. Filkins vroeg (wat hij ook aan de bevelhebber over Irak kon vragen) wat ga je in godsnaam doen? Toen trok hij zijn schouders op en zei: 'No Orders.'
Irak is een veel te gecompliceerd land, met oneindig veel stammen en religieuze stromingen, die door Saddam door zijn ijzeren greep nog samenhang vertoonde. Die samenhang verviel nogal desastreus toen de Amerikanen de machtsstructuur van Saddam vernielden.
Gecompliceerd: laten we het wat dat betreft over Afhganistan niet hebben. Daar waren na de Russen zo'n 42 militias bezig de macht te veroveren. Toen de Taliban begin jaren 90 (?) kwamen was dat in een bepaald opzicht een verademing voor het volk. 'We moeten de rust herstellen', zeiden ze, en dat leek niet zo'n onaardige propositie, voor een volk dat moegestreden was door tientallen jaren overheersing en geweld. Het liep daarna wel een beetje anders.
